Odczuwasz nieokreślony niepokój? Cierpisz na bezsenność lub depresję? Znany kanadyjski specjalista w dziedzinie zdrowia psychicznego twierdzi, że trauma niejedno ma imię. Jego zdaniem każdy odczuwany lęk i niepokój, którego nie jesteśmy w stanie zrozumieć może pochodzić z okresu dzieciństwa.
Niepokój a trauma
Popularność poradników na temat zdrowia psychicznego świadczy o tym, jak wiele osób zmaga się z chronicznym stresem, niepokojem i bólem psychicznym. Do tej pory w Polsce wydano mnóstwo książek na temat uzależnień i traumy - w tym trzy książki dra Gabora Maté : „Kiedy ciało mówi nie. Koszty ukrytego stresu”, „Bliskie spotkania z uzależnieniem. W świecie głodnych duchów”, oraz „Więź. Dlaczego rodzice powinni być ważniejsi od kolegów”.
Po 20 latach praktyki rodzinnej i pracy w opiece paliatywnej dr Gabor Maté pracował przez 10 lat w instytucie Downtown East Side w Vancouver pomagając osobom uzależnionym oraz pacjentom z chorobami psychicznymi. Dziś jest znanym na całym świecie mówcą motywacyjnym i ekspertem od terapii uzależnień i traumy. W książkach i wywiadach wyjaśnia czym jest trauma – obala mity na jej temat, przedstawia różne jej rodzaje i radzi w jaki sposób zminimalizować jej skutki w dorosłym życiu.
„Obserwując swoich klientów i przyglądając się własnej historii, zdałem sobie sprawę, że każde cierpienie – niezależnie od tego, czy jest to choroba fizyczna, psychiczna czy uzależnienie – najczęściej odnosi się do doświadczeń z dzieciństwa”– powiedział w jednym z wywiadów Gabor Maté.
Czym jest trauma?
Trauma jest psychiczną raną, która często przynosi skutki na tle emocjonalnym i fizycznym. Jej niezrozumienie lub nieuleczenie sprawia, że ciało permanentnie doświadcza stresu. W efekcie tego, teoretycznie niegroźne sytuacje wywołują uczucie lęku i silnego niepokoju. Takie życie w permanentnym stresie sprawia, że układ odpornościowy przestaje spełniać właściwe funkcje, a ciało zaczyna chorować. Pojawiają się: nadciśnienie, cukrzyca, nowotwory, problemy z sercem, szereg chorób określanych dziś jako autoimunizacyjne czy depresja.
„Trauma to blizny, które sprawiają, że jesteś mniej elastyczny, bardziej sztywny, mniej uczuciowy i stale odczuwasz potrzebę, aby się chronić”– powiedział w wywiadzie dr Maté.
Różne rodzaje traumy
Choć wiele osób postrzega traumę jako trwały uraz psychiczny spowodowany ekstremalnie trudnym doświadczeniem – to nie zawsze tak jest. Trauma przez wiele lat może rozwijać się bezobjawowo - mogą powodować ją też inne, pomniejsze czynniki. Gabor Maté podaje tu przykład modelu wychowywania dziecka w sposób, aby potrafiło samo regulować emocje od najwcześniejszych etapów życia.
Matka nie pojawia się w reakcji na krzyk dziecka – niemowlę wówczas dostaje komunikat, że nie jest dla rodzica dostatecznie ważne, a jego potrzeby są pomijane. Brak odpowiedniego kontaktu z rodzicem i niezaspokojone potrzeby emocjonalne mogą w przyszłości skutkować niskim poczuciem wartości, unikaniem zaangażowania, czy poczuciem obcości i niezrozumienia wśród rówieśników.
Mała i wielka trauma
I choć w pierwszym odczuciu takie wydarzenie nie nie wydaje się być traumatyczne, to ostatecznie może przynieść trwałe rany psychiczne. Gabor Maté wyjaśnia, że traumę mogą powodować nie tylko wypadki, katastrofy, śmierć bliskich, choroby czy nadużycia na tle fizycznym. Jego zdaniem traumy możemy podzielić na te „pisane małą literą” (jak ta przytoczona wyżej sytuacja z brakiem reakcji rodziców na płacz dziecka) oraz na potężne wydarzenia, takie jak katastrofy, wypadki, choroby terminalne, przemoc czy nadużycia na tle seksualnym (Gabor Maté nazywa je wówczas „traumami pisanymi wielką literą”).
Jeśli zatem stale odczuwasz niepokój trudny do wyjaśnienia, masz lęki społeczne, cierpisz na depresję, choroby wynikające z autoagresji czy łatwo wpadasz w uzależnienia, ale nie potrafisz zlokalizować wyraźnej przyczyny może to świadczyć o tym, że w okresie dzieciństwa doświadczyłeś jednej „małej traumy”.
„Ogólnie rzecz biorąc, uważam, że większość, prawie wszystkie, zaburzeń zdrowia psychicznego ma swoje źródło w doświadczeniach z dzieciństwa – i wywodzi się jako mechanizm radzenia sobie. Jeśli spojrzysz na niepokój - gdybym wyciągnął na ciebie broń, nie byłbyś zaniepokojony. Boimy się dopiero wówczas, gdy coś nam grozi”– mówi Maté.
Współczesność sprzyja chorobie
Zdaniem Gabora Maté współczesny świat sprzyja chorobie – jesteśmy tak skonstruowani, abyśmy szukali poczucia bezpieczeństwa w łatwych używkach i środkach przynoszących jedynie krótkotrwałą ulgę. System edukacji również nie wspiera w rozwoju zdrowia psychicznego. Wychowywanie dzieci i młodzieży opiera się na „nagrodach” i „karach”, pomija się natomiast znaczenie inteligencji emocjonalnej.
Co więcej, od najmłodszych lat dzieci są przygotowywane do tego aby nauczyły się pracować pod presją czasu. Efekt? Wyrastamy na chorych, otyłych, zestresowanych i przemęczonych dorosłych, którzy szukają poczucia bezpieczeństwa w tym, co daje krótkotrwałą przyjemność a nie długoterminowe korzyści. Stąd już krótka droga do uzależnienia.
„Studenci kierunków medycznych nie mają żadnych zajęć z pojęcia traumy. Co więcej - same studia i praktyki mogą być dla studentów dość traumatycznym przeżyciem”– mówił dr Maté w wywiadzie u Richa Rolla.
Jak uzdrowić siebie?
Częste odczuwanie niepokoju, silna potrzeby kontroli i szukanie poczucia bezpieczeństwa za wszelką cenę, może zatem być konsekwencją traumy przeżytej w dzieciństwie lub w okresie nastoletnim. Powrót do ciała – a więc wszelkie rodzaje pracy z ciałem (joga, tai chi, pilates), medytacji czy mindfulness mogą pomóc z uzdrowić psychiczne rany i ponownie odzyskać zdrowy kontakt ze sobą i ze światem. Pomóc może również psychoterapia czy poszerzanie wiedzy na temat mechanizmów uzależnienia czy innych kompulsywnych zachowań.
- Lęk jest tak naprawdę rozpaczliwym wołaniem o pomoc jakiejś dziecięcej części siebie. Zamiast pić alkohol lub brać środki, które sprawiają, że nie czujemy niepokoju, należy nauczyć się uzyskiwać pomoc dla tej, zranionej części siebie– wyjaśnia dr Maté .
Terapeuta radzi, abyśmy nauczyli się rozpoznać stare nawyki zachowań, które nam nie służą, a w zamian wypracowali nowe. Wróćmy do ciała, spędzajmy czas w naturze, medytujmy, szukajmy kontaktu z bliskimi osobami. Przede wszystkim zaś nauczmy się nazywać własne emocje bez oceniania – podejdźmy do nich z ciekawością obserwatora. Nauczmy się lokalizować je w ciele, ucieleśniać, poczuć je. Łapmy te krótkie momenty przestrzeni między myślą a działaniem – i dzięki tej refleksji podejmujmy świadome decyzje.
Praca bez końca
Dr Maté śmieje się, że na jego nagrobku zostanie wyryty napis"to było o wiele więcej pracy, niż się spodziewałem". Bo poszerzanie samoświadomości jest pracą długą, trudną i żmudną – co więcej, może nie mieć końca. Jednocześnie jest to też praca konieczna, bo rozwija i wprowadza element autentyzmu. To tak, jakbyśmy kawałek po kawałku zdejmowali z siebie kolejne warstwy i dochodzili do sedna własnej istoty. Nagrodą za podążanie tą drogą będzie wolność i poczucie sprawczości.
„Wszystkie te rzeczy, które nosimy, mogą być nieprzyjemne, przerażające. Jeśli nie osądzimy samych siebie, jeśli podejdziemy z autentyczną ciekawością i ze współczuciem do tego, o co w tym wszystkim chodzi, droga rozwijania samoświadomości może być niezwykle wyzwalającym doświadczaniem”– podsumowuje dr Gabor Maté .
Opracowanie: Kamila Gulbicka
Źródła: „Kiedy ciało mówi nie. Koszty ukrytego stresu”, dr Gabor Maté, wyd. Czarna Owca 2022
Dr. Gabor Maté On How Trauma Fuels Disease | Rich Roll Podcast - YouTubeDr Gabor Maté on Childhood Trauma, The Real Cause of Anxiety and Our 'Insane' Culture - HumanWindow
